’t Gasthuys – Stedelijk Museum Aalst herbergt een ontwerp voor een standbeeld van Iwein, een oud drukwerk voor een toneelvoorstelling waarop Iwein afgebeeld staat en de oude carnavalsreus, in de carnavalsexpo. Inderdaad, om díe Iwein gaat het. samen met Lauretta vormt hij jaarlijks een reuzenpaar in onze carnavalsstoet. Ooit was er ook een Iweinstraat in Aalst, op het voormalige stadseiland Chipka. Maar deze straat verdween samen met het eiland zelf. “En veel méér documentatie is er niet”, weet Luc. “Ook geschreven bronnen zijn eerder schaars, laat staan dat er nog tastbare restanten zijn van 900 jaar geleden.”
Hoe moeten we ons Aalst voorstellen, 900 jaar geleden?
Carolien: “Toen Iwein hier de plak zwaaide, was Aalst officieel nog geen stad. Sommige bronnen beschrijven het als een nederzetting van een 60-tal boerderijen. Het centrum van Aalst lag waar nu de Oude Vismarkt is. De omwalling werd verdedigd door een ‘motte’, een voorloper van een burcht: een kunstmatige heuvel met een toren op. De stad liet vorig jaar tekeningen maken door Yannick De Smet, waarop het Aalst van toen wordt afgebeeld. Je kunt ze bekijken op de erfgoedborden op het Priester Daensplein.”
Waar kwam Iwein vandaan?
Carolien: “Iwein was één van de twaalf leenmannen van de graaf van Vlaanderen en droeg verschillende titels. Heer van Aalst was daar één van. Wellicht was hij afkomstig uit het Gentse, zijn geboortedatum kennen we niet. Iwein was vermoedelijk kaal en droeg een baard.
Hij was beschermheer van de Sint-Pietersabdij van Gent en stichtte de abdij van Drongen, daar werd hij ook begraven. Op religieus vlak was Iwein dus eveneens belangrijk. Ook daar wilde hij zijn visie doordrukken, hij wilde de macht van de adel in de Kerk beperken.”
In wat voor tijd kwam hij hier aan de macht?
Luc: “Het waren roerige tijden. In 1127 werd Karel de Goede, de Graaf van Vlaanderen, vermoord. Hij stierf kinderloos. De Franse koning Lodewijk VI stelde toen Willem Clito (Willem van Normandië) aan als opvolger van de graaf. Aanvankelijk kreeg Clito ook de steun van Aalst, maar toen hij terugkwam op een aantal stedelijke vrijheden en ‘onrechtvaardige belastingen’ invoerde, groeide het ongenoegen. En niet enkel in Aalst. In 1128 gaf Iwein een vlammende toespraak waarin hij stelde dat de graaf de rechten van zijn onderdanen moest respecteren, de gemaakte afspraken moest nakomen en dat -als hij dat niet deed- het volk het recht moest hebben om in opstand te komen. Met die legendarische uitspraak plantte Iwein als één van de eersten in Europa de eerste zaadjes voor de latere democratie en het principe dat bestuurders verantwoording moesten afleggen voor hun daden.”
Iwein plantte als één van de eersten in Europa de zaadjes van de democratie
Afbeelding: Aalst was nog geen stad bij het begin van de 12de eeuw. Een motte, een uitkijkpost op een heuvel, verdedigde onze stadswallen. Een tekening van Yannick De Smet.
Het mondde uit tot een conflict: oorlog in Vlaanderen.
Carolien: “Ook Gent en Brugge waren niet blij met Willem aan de macht. De Engelse koning, eeuwige rivaal van de Fransen, zag dit graag gebeuren. De opstandelingen kozen hun eigen graaf: Diederik van de Elzas. Ook hij kon immers aanspraak maken op de titel door familieverwantschap met de overleden graaf. De Engelse koning beloofde goud en zilver voor wie Diederiks kant zou kiezen. Eigenlijk waren we in Vlaanderen gewoon pionnen tussen twee grote machtsblokken. Vlaanderen was toen belangrijk vanwege de lakenhandel.”
Luc: “Voor een keer trokken Aalst en Dendermonde aan hetzelfde zeel, want Iwein leidde de opstand hier, samen met Daniël van Dendermonde. Beide namen doken op in oorkondes en in belangrijke beslissingen in verband met de opstand tegen de Fransen. Het kwam tot een oorlog en daarin speelde de factor geluk een grote rol. Na enkele nederlagen trok Diederik zich terug in Aalst. Toen begon de belegering van onze wallen, wat uitmondde in de Slag bij de Hertshage. Graaf van Vlaanderen Willem Clito werd verwond door een speer in zijn arm. Een blessure met rampzalige gevolgen: Willem was aan de winnende hand, maar hij overleed aan een infectie. Diederik werd door de Franse koning als nieuwe graaf van Vlaanderen aangesteld.”
Qua belang kan de Slag bij de Hersthage eigenlijk de vergelijking met de Guldensporenslag doorstaan. Maar Hendrik Conscience koos ervoor om een andere veldslag te belichten
Luc: “Qua belang kan de Slag bij de Hertshage eigenlijk de vergelijking met de Guldensporenslag doorstaan. We hadden ons sterk verzet tegen de inmenging van de Franse koning in het bestuur van ons graafschap en waren onafhankelijk gebleven van de Normandische dynastieke tak. Onze toekomst had er helemaal anders kunnen uitzien. Maar Hendrik Conscience koos ervoor om een andere veldslag te belichten (lacht).”
Hoe liep het met Iwein en Aalst af?
Carolien: “Na de slag bij de Hertshage werd Iwein rijkelijk beloond door Diederik. Iwein huwde Diederiks dochter Lauretta van de Elzas. Maar het liep slecht met hem af. Iwein werd in 1145 vermoord door Rogier van Kortrijk. Een erfeniskwestie, zo wordt verondersteld. Een jaar eerder kregen Iwein en Lauretta een zoon: Diederik van Aalst. Een naamkeuze om het helemaal verwarrend te maken (lacht). Maar deze Diederik junior leefde niet lang, hij overleed kinderloos op 21-jarige leeftijd. Zijn bezittingen werden overgeheveld naar de Graaf van Vlaanderen, op dat moment Filip van de Elzas, zoon van Diederik.”
Luc: “We kunnen bijna met zekerheid zeggen dat Aalst tijdens Diederiks korte regeerperiode stadsrechten verwierf, rond 1160. De stedelijke autonomie werd door Filip Van de Elzas in 1174 in een oorkonde bekrachtigd. Vanaf dan spreken we echt van de stad Aalst.”
